door Jerry Mager
(13 april 2012, met kleine wijzingen in de voorgaande versie op NELpuntNL.nl)
“Wil men het begrip ‘volk’ in het geavanceerde kapitalisme definiëren dan komt men al gauw uit bij de verzameling van individuen die van buitensporige beloning verstoken blijven. Het volk is die groep van mensen die er niet op hoeven rekenen ooit voor hun loutere verschijning betaald te krijgen.”
Peter Sloterdijk (2007, 2006) in: Woede en tijd“[O]p paradoxale wijze is het gevaarlijkste ingrediënt van het nazisme niet zijn ‘totale politisering’ van het sociale leven, maar integendeel, de opschorting van het politieke denken door de verwijzing naar een extra-ideologische kern, op veel krachtiger wijze dan bij een ‘normale’ democratische politieke orde het geval is ….”
Slavoj Žižek (1997) in: Het subject en zijn onbehagen“Sir Thomas waved his hand. ‘The Americans are an extremely interesting people. They are absolutely reasonable. I assure you there is no nonsense about the Americans.’
‘How dreadful!’ cried Lord Henry. ‘I can understand brute force, but brute reason is quite unbearable. There is something unfair about its use. It is hitting below the intellect.’ ”
Oscar Wilde, in: The Picture of Dorian Gray
Wat ons eigenlijk nog het meest zou moeten bevreemden – of liever: verontrusten – aan de affaire Verzuimreductie is dat het voetvolk dat bij die organisatie werkt er blijkbaar geen enkele moeite mee heeft, om medeburgers telefonisch het hemd van het lijf te vragen over de meest intieme medische details en dat vervolgens te rapporteren aan ‘een chef’ (niet-)wetende wat er met die gegevens gebeurt. Blijkbaar geldt het normale taboe daar niet (meer); op z’n minst is de norm opgeschort.
De associatie van Youp van ‘t Hek met de Gestapo is hier zo’n treffende vanwege de verontrustende connotatieve context die hij oproept. Het verschijnsel is van alle tijden. Men meent simpelweg: het is gewoon een baan, werk. Vooral in deze tijden van economische crisis – intussen een vrijzwevend geobjectiveerd begrip, zonder context of causale verbanden – mag je blij zijn wanneer je werk hebt.
Of zouden er alleen robots bij bedrijven als Verzuimreductie werken? Machines die menen: dat is mijn verantwoordelijkheid niet, ik doe alleen wat mij wordt gezegd. Ik voer opdrachten uit, meer niet. Mij treft geen blaam. Lieden die nergens anders aan de bak komen en die zich gewillig voor zulk werk lenen? Gewone mensen, die ook maar doen wat hen wordt opgedragen.
Wat bijna niemand ooit betrekt bij de beschouwingen en bespiegelingen over arbeidsarrangementen als deze bij Verzuimreductie, is de funeste invloed die dit soort werk onvermijdelijk heeft op degenen die het uitvoeren; op het voetvolk dus. Om dit punt extra duidelijk te maken denke men aan de mechanisatie en industrialisering door de Duitsers van het uitroeien van de grote aantallen medemensen die zij op hun programma hadden staan. Ambachtelijk uitvoeren van dit handwerk viel zelfs voor de meest geharde SS’ers niet lang vol te houden. Ook niet na systematisch de-humaniseren van de slachtoffers. Niet alleen de slachtoffers worden respectloos behandeld, ook de werknemers die het vuilde werk opknappen zijn in de ogen van hun opdrachtgevers, de managers en werkgevers, niemendallen oftewel: quantités négligeables. Over het zelfbeeld van iemand die dit soort onzindelijk werk langere tijd doet, maken we ons liever ook geen illusies. Over degenen die er de opdracht toe geven overigens evenmin.
De rel rond de praktijken van Verzuimreductie roept dus vanzelf nog een andere vraag op: hoe is de arbeidssfeer bij de klanten van Verzuimreductie. Wat voor managers maken bij die klanten de dienst uit? Tot die klanten behoren ondermeer: thuiszorgorganisatie TSN, de Bijenkorf , V&D en La Place, Praxis en Action.
Management dat een bureau als Verzuimreductie in de arm neemt, dat kan vast niet veel soeps zijn. Ziekteverzuim is een goede en betrouwbare indicator voor management-kwaliteit. Ook die werknemers staan bij hun bazen niet bijzonder hoog aangeschreven. De neerwaartse negatieve spiraal versterkt zich dus alleen.
Tussen een manager als Marcel Welting en zijn klanten zal geen groot verschil in mentaliteit vallen te ontdekken waar het gaat om de bejegening van personeel en dus de houding ten aanzien van medemensen. Voor dergelijke managers zijn mensen hoofdzakelijk een middel en geen doel op zich. Ook de slepende conflicten in de schoonmaakbranche zijn grotendeels onder deze zelfde noemer te brengen. Van een Zorgorganisatie die zijn medewerkers aan dit soort praktijken uitlevert, hoeven we geen al te hoge pet op te hebben.
Dat topman Marcel Wenting van het bedrijf Verzuimreductie opstapt, is vermoedelijk hoofdzakelijk toe te schrijven aan reacties in de categorie column Youp in de NRC van 31 maart 2012.
Wat een BN’er als Youp van ’t Hek vindt en zegt is heden ten dage namelijk vele malen belangrijker voor dergelijke toko’s dan een aangekondigd onderzoek van Het College Bescherming Persoonsgegevens. Wie zijn dat eigenlijk en wat doen ze ook alweer? Ach, het zal wel. Nog zo’n riante parkeerplaats voor uitgebluste politici en leden van het bestuurlijk establishment.
Dat een bedrijf als Verzuimreductie ooit in zaken kon gaan, is op zich al een saillant gegeven. Wie laat er nou een toko als Verzuimreductie los op zijn werknemers? Dan kan je personeel je toch bar weinig schelen?
Topman Wenting gaat waarschijnlijk twee deuren verderop zo weer aan de slag en geen haan die er verder nog naar kraait.
Als samenleving gaan wij zorgeloos verder met het verpesten van ons leefklimaat en het demotiveren van elkaar en onszelf door ons mak te schikken in en gedwee te plooien naar arrangementen als het onderhavige. Over dit wegkijken-omdat-het-mij-niet-aangaat heeft Martin Niemöller het: “Toen de nazi’s de communisten arresteerden heb ik gezwegen; ik was immers geen communist….” Zoiets zal ons toch nooit gebeuren? Wij hebben er immers niets mee te maken, wij doen alleen ons werk, dus wat gaan die mensen ons aan. Zo’n attitude erodeert wat er bij mensen nog over is aan empathisch vermogen. Het is ieder voor zich en desnoods ten koste van een ander. Geen wonder dat lieden die inspelen op het gestaag groeiende diffuse ongenoegen en de rondklotsende rancune # in onze samenleving, steeds makkelijker en royaler scoren.
De titel van het boek van Richard Sennett vat treffend samen wat zich in onze samenleving stelselmatig voordoet: the corrosion of character. Sennetts boek is vertaald als: de flexibele mens. Linksom of rechtsom krijgen we daar op velerlei wijze en in een bonte verscheidenheid aan vormen de rekening voor gepresenteerd.
Nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer
Het recent verschenen Jaarverslag 2011 van onze Nationale ombudsman dr. Alex Brenninkmeijer getuigt hiervan. De Nationale ombudsman legt de vinger op volgens hem belangrijke geïnstitutionaliseerde verziekers van onze leefsfeer: de politie, het CBR, UWV, Rijkswaterstaat, CAK, IGZ, CVZ, DigiD (alleen de SVB krijgt een pluim van de ombudsman). Tel hierbij de vele gemeentelijke diensten op die als monopolist broddelwerk leveren op terreinen die raken aan het bestaansrecht van de burger en de katalysatoren van maatschappelijke rancune en ressentiment worden exponentieel verveelvoudigd. Ook in deze gevallen geldt: de uitvoerders-werknemers van betreffende overheidsdiensten zijn evengoed slachtoffer van de verloedering, omdat zij hun medeburger aan bejegening en behandelingen onderwerpen die zij zelf niet graag zouden ondervinden.
Brenninkmeijer: “De overheid als systeem slaagt er vaak niet in om voldoende rekening te houden met de menselijke factor.”
De Nationale ombudsman merkt tevens op dat voor het eerst de minister niet op zijn Jaarverslag reageert en hij vindt dat “geen goed teken.” Maar, wat zijn tegenwoordige bewindslui anders dan (vaak submiddelmatige) procesmanagers die vanwege een anonieme coterie binnen een politieke partij worden aangesteld om als interimmanager hun dingetje te doen in het kader van iets dat met recht de BV Nederland kan heten? Netwerkende passanten die na hun kunstje te hebben verricht geruisloos automatisch doorschuiven naar managementposities bij onder andere toko’s van het soort dat Nationale ombudsman Brenninkmeijer opsomt. Hoewel de uitzondering ook hier de regel bevestigt, zou manager Marcel Wenting waarschijnlijk zo als minister of staatssecretaris aan de bak kunnen; niemand die enig verschil zou opvallen.
Wat de Nationale ombudsman nog grotendeels – hoewel steeds minder – impliciet aan de orde stelt, is de rappe dé-politisering van onze politiek. Het optreden van een toko als Verzuimreductie is een symptoom – net zo’n symptoom als het vrijgeven van de tandartstarieven, het commercialiseren van ziekenhuizen en het laten rijden van treinstellen zonder sanitaire voorziening vanwege kostenbesparingen en winstmaximalisatie – van een (ik parafraseer Sloterdijk) hoogontwikkelde ‘samenleving’ van massaconsumptie die wordt gemanipuleerd middels hebzucht en gecontroleerd door afgunst-gestuurde-concurrentie. Ieder voor zich, zo luidt het devies. In Newspeak geformuleerd: iedereen moet zijn eigen verantwoordelijkheid nemen. Het idee de griffietarieve drastisch te verhogen, zodat de gang naar de rechter voor vele burgers onmogelijk wordt, getuigt van politiek-bestuurlijk onbenul en/of puur geldgericht denken.
Zo’n geldgestuurde ‘samenleving’ rekent af met alle marktincompatibele aspecten door een psychopolitiek van begeertenabootsing en calculerende hebzucht. Sloterdijk (2007: 262): “Deze verandering valt zonder een verstrekkende depolitisering van de populaties niet te realiseren, en deze depolitisering gaat per definitie gepaard met een almaar voortschrijdend betekenisverlies van de taal ten gunste van beeld en getal.”
gelijke toegang tot de rechtsmiddelen voor iedere Nederlander?
Alleen al het voornemen vanuit politiek-bestuurlijke hoek om de griffierechten – de ‘eigen bijdrage’ van de burger aan de rechtspraak – drastisch te verhogen, mag de apotheose en het dieptepunt tegelijk heten van een bestuurlijk establishment-denken dat louter instrumenteel geldgericht is. Zou de voorgenomen tariefsverhoging zijn ingegeven door bezuinigingsmotieven dan getuigt dit van een huiveringwekkende simpelheid en het geen flauw benul hebben van wat democratie betekent en inhoudt. Indien – zoals sommigen menen – de verhoging van griffietarieven zijn bedoeld om burgers te beletten te reclameren tegen nadelige gevolgen van broddelbeleid vanwege (semi-)overheids-organisaties, dan zou dat getuigen van een adembenemend politiek cynisme gecombineerd met een huiveringwekkend talent voor bestuurlijk absurdisme.
Immers: je parachuteert en plempt leden van de establishment-kliek op allerlei bestuurlijke managementposities in “het maatschappelijke middenveld” en dekt hen af voor protesten en claims uit de maatschappij tengevolge van wanprestatie, door (financiële en/of procedurele) barrières op te werpen. Het mes snijdt aan twee kanten: je ‘bezuinigt’ en je maakt de burger nagenoeg monddood. Over zo’n scenario moeten we niet eens willen dromen.
In een dergelijke samenleving zouden bedrijven als Verzuimreductie tot maatstaf worden en eerst echt onbelemmerd gedijen.
vertrouwen van de burger wordt verkwanseld
Rechtsfilosofe Dorien Pessers hield in september 2006 een lezing voor de Raad voor het Openbaar Bestuur onder de titel: “Goede en kwade trouw in het openbaar bestuur.” Op het web moet tevens een bewerkte ingekorte versie rondzwerven, onder de titel: “Vertrouwen van burger is verkwanseld, want de vorm wordt belangrijker dan de norm.”
Nationale ombudsman Brenninkmeijer (NRC, 7 april 2012) merkte naar aanleiding van de verhoging van de eigen bijdrage aan de rechtspraak op ‘ernstig teleurgesteld’ te zijn in de democratie. Zie ook Brenninkmeijer: “Verhoging griffierechten moet van tafel”
* * * * *
LINKS en bibliografie:
# ombudsman Alex Brenninkmeijer in de digitale NRC van 7 april 2012 – http://digitaleeditie.nrc.nl/digitaleeditie/NH/2012/3/20120407___/1_28/article1.html
Alex Brenninkmeijer in het Nederlands Juristenblad 20 januari 2012 (pp. 192-93): “Unitas politica.”
Het artikel op de njblog laat de laatste allinea weg. Aan het slot van het tijdschriftartikel suggereert Brenninkmeijer dat het afbreken van checks en balances in ons contsitutioneel bestel populisme in de kaart speelt.
# Peter Sloterdijk (2007 / 2006): Woede en tijd (Ndl. vertaling door Hans Driessen van Zorn und Zeit) –
# Slavoj Žižek (1997): Het subject en zijn onbehagen (Ndl. vertaling door Johan Schokker, uitgave Boom, Amsterdam/Meppel, isbn. 90 5352 345 6); in dit werk geeft Žižek (pp. 99-101, 202) onder andere zijn zienswijze op Goldhagens boek: Hitlers gewillige beulen.
# Het verhaal van Hanna Schmitz (! hoeveel Duitsers heten Schmitz?) uit De Voorlezer (2000, 1995) van Bernhard Schlink. (Ndl. vertaling door Gerda Meijerink, 2000 bij Ambo). De film (2008) gebaseerd op Schlincks boek is geschreven door David Hare en geregisseerd door Stephen Daldry.
# Dorien Pessers’ “Goede en kwade trouw in het openbaar bestuur” staat ook op deze site
# VVD-senator Sybe Schaap: Het rancuneuze gif. Opmars van het onbehagen (april 2012)
Zie voor het thema rancune in de politiek ook Fukuyama’s The End of History en vooral Sloterdijks Woede en tijd
# zie ook: Philip Zimbardo in uitzending van VPRO Tegenlicht en ‘De Derde Golf’ # nl.wikipedia.org/wiki/Die_Welle #
# Opmerkingen bij cartoon van Joep Bertrams in de Groene Amsterdammer ( http://www.groene.nl/bertrams/158-gevoelige-snaar ) naar aanleiding van de affaire Günter Grass.
Awater 